Anafilaksi kişinin alerjen ile temasından sonra, 5 dakika ile 2 saat içerisinde ani oluşan ciddi ve hayati tehlike taşıyan bir alerjik reaksiyondur. Özellikle IgE aracılı alerji cinsine sahip, kanda yüksek spesifik IgE değerleri olan ve alerjen ile temasta ani reaksiyon veren kişiler risk grubu altındadır. Ancak alerjik bir bünyenin ilk kez karşılaşacağı bir alerjene karşı nasıl tepki vereceği önceden tahmin edilemez, örneğin besinlere karşı non-IgE alerjisi olan bir kişi ilaçlara veya arı/böcek sokmalarına karşı ani reaksiyon verebilir. Maalesef ülkemizde herhangi bir istatistik tutulmamasına karşın her yıl Amerika’da yaklaşık 1500-2000 kişinin anafilaksi nedeni ile hayatını kaybettiği unutulmamalıdır. Anafilaksiye en çok besinler, ilaçlar, böcek sokmaları ve lateks neden olmaktadır.

Anafilaksi belirtileri şu şekilde ortaya çıkar; Ürtiker, anjiyoödem, deride kızarma/kabarma (flushing), kaşıntı, dudaklarda, dilde ve boğazda şişme, seste kalınlaşma, boğazda tıkanma hissi, öksürük, hırıltılı nefes(wheezing), nefes darlığı, solunum yetmezliği, yutkunmada veya konuşmada güçlük çekme, karın ağrısı, mide bulantısı, kusma, ishal, kas spazmı, terleme, dışkı veya idrar kaçırma, kalp atışlarında düzensizlik, tansiyon ve nabızda düşme, hipotermi (vücut ısısında düşme), baş dönmesi, baş ağrısı, gözlerde kararma, bilinç kaybı ve tepkiler kontrol altına alınamazsa ölüm.

Anafilakside unutulmaması gereken en önemli husus, reaksiyon gelişimi ne kadar hızlı ise ölüm riski de o kadar yüksektir. Bu durumda hastaya hemen adrenalin içeren Epipen oto-enjektör uygulanmalıdır. (Bakınız “Epipen nasıl temin edilir” ve “Epipen kullanma talimatı“) Tepkiler hafiflemediği takdirde 10-15 dakika sonra ikinci bir Epipen uygulanabilir ancak enjektör kesin önleyici bir çözüm olmadığı için ilk doz uygulanır uygulanmaz 112 aranıp Ambulans çağırılmalı ve hastanın solunum desteği alması sağlanmalıdır. Anafilaksi anında ilk arayacağınız numara ne eşiniz, ne anneniz, ne akrabanız, ne de doktorunuz olmalıdır, keza doktorunuz da size acil servise başvurmanızı önerecektir. Her zaman ilk aramanız gereken 112 Acil Ambulans Hizmeti olmalıdır. Telefonda görevliye anafilaksi durumunu anlatıp ambulansın tahmini varış süresini sorunuz. Sadece acil servise 10-15 dakikalık mesafe içindeyseniz kendi aracınız ile gidebilirsiniz. Ambulans bekleme süresinde hasta düz bir zemine yatırılmalı, ayakları baş bölgesinden yukarıda kalacak şekilde yükseğe kaldırılmalı, olası kusma ve tıkanma ihtimaline karşı baş ve gövde yana çevirilmeli ve dilde şişme varsa parmak ile bastırılarak soluk borusunu kapatmasına engel olunmalıdır. Eğer kalp atışlarında düşme ile beraber hipotermi başladı ise vücüt ısısını korumak için çocuğun üzeri battaniye ile örtülmeli, sıcak bir ortamda tutulmalıdır. Hasta kendisini ne kadar iyi hissediyor da olsa hiç bir zaman ambulans veya araca kadar yürütülmemeli, kucakta baş yukarıda kalacak şekilde taşınmamalı, hayati organlar olan kalp ve beyine kan gidişini hızlandırmak için her zaman yatay pozisyonda tutulmalıdır.

Hiç bir anafilaktik şokun evde kendi kontrolünüzde geçirilebileceği düşünülmemelidir çünkü vücudu normal döngüsüne döndürmek için Epipen iğne yeterli olmayabilir. Bu durumda gereken diğer ilaçlar sadece bir sağlık ekibi tarafından uygulanabilir.Ağızdan alınan antihistaminikler daha geç kana karışacağı için şokun engellemesinde kesinlikle işe yaramaz. Antihistaminiklerin kana karışıp etki etme süresi 1-2 saati bulabileceği için anafilaksi anında ilk uygulamanız gereken Epipen oto-enjektördür. Her alerjik reaksiyon anafilaksi değildir, ne zaman hangi durumlarda Epipen kullanmanız gerektiği konusunda doktorunuzdan bilgi alınız.

Eğer çocuğunuz okula gidiyorsa yedek bir Epipen iğneyi okulda bulundurmanız ve okul personelini (servis görevlisi dahil) Epipen kullanımı konusunda eğitmeniz yararlı olacaktır. Aynı şekilde çocuğunuz bakıcı veya aile üyelerinden birisinin bakımında ise bu kişileri Epipen iğne kullanımı konusunda bilgilendirmeniz gerekir. Akılda kalması açısından iğnenin kullanım şeklini gösteren bir şema paylaşmanız faydalı olacaktır. Aşağıdaki örneği kendi şahsi bilgilerinizi ekleyerek kullanabilirsiniz.

Epipen iğne her zaman çocukların erişemeyeceği yerlerde saklanmalı, gün ışığı geçirmeyecek şekilde kendi karton kutusunda veya bir kılıf/çanta içerisinde tutulmalıdır. (Keza gün ışığı adrenalinin bozulmasını neden olur.) Aynı şekilde 25 derece üzerinde saklanmamalıdır, örneğin bir yaz günü araba içerisinde unutulursa adrenalinin bozulması kaçınılmaz olacaktır. İğne üzerindeki pencereden görünen sıvı her zaman şeffaf renk olmalıdır, herhangi bir renk değişikliğinde iğneyi kullanmayınız ve yenisini temin ediniz.

Epipen iğnenin kullanım süresi 1 yıldır. Son kullanma tarihini mutlaka kutu üzerine büyük bir şekilde yazınız ki dikkatinizi çeksin. Son kullanma tarihi geçmeden yenisini temin etmeyi ihmal etmeyiniz. Süresi geçen Epipen iğneyi pratik yapmak amaçlı bir meyveye saplayarak deneme yapabilirsiniz. Yanlış kişilerin eline geçmemesi açısından süresi geçen iğneyi içi dolu halde çöpe atmayınız.

Kaynaklar: FARE, American Academy of Allergy, Asthma and Immunology, American College of Allergy & Asthma, Puader, Prof.Dr.Özkan Karaman’ın Anafilaksi konulu makalesi